Thị trường gạo Việt Nam 2024: Giữa cơ hội và thách thức

Ảnh hưởng của các yếu tố toàn cầu

Cuộc xung đột Nga-Ukraine

Tình hình căng thẳng giữa Nga và Ukraine đã làm gián đoạn xuất khẩu ngũ cốc của hai quốc gia này, gây ra sự thiếu hụt lương thực ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là tại các quốc gia đang phát triển. Điều này đã dẫn đến một làn sóng tăng nhu cầu gạo, tạo cơ hội cho Việt Nam, quốc gia đứng trong top các nhà xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, mở rộng thị trường.

Tuy nhiên, không phải chỉ có lợi thế. Cuộc xung đột này cũng kéo theo chi phí vận chuyển tăng cao, bất ổn chính trị và các chính sách hạn chế thương mại, đặc biệt là khi các nước nhập khẩu gạo đều tìm cách giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung từ các khu vực xung đột.

Biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu, đặc biệt là hiện tượng El Nino, đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp toàn cầu, và ngành lúa gạo cũng không phải ngoại lệ. Nhiều vùng trồng lúa lớn tại Việt Nam như Đồng bằng sông Cửu Long đang phải đối mặt với hạn hán kéo dài và tình trạng mặn xâm nhập, làm giảm năng suất lúa. Thực tế, theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, sản lượng lúa gạo năm 2024 dự kiến giảm khoảng 5-7% so với năm trước .

Chính sách thương mại quốc tế

Các hiệp định thương mại tự do (FTA) và các chính sách thương mại quốc tế liên tục thay đổi đã ảnh hưởng lớn đến việc xuất khẩu gạo. Những thay đổi này không chỉ liên quan đến thuế xuất nhập khẩu mà còn bao gồm các quy định về chất lượng, an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn môi trường. Việt Nam, với các sản phẩm gạo chất lượng cao như gạo thơm, gạo hữu cơ, đang có cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu, nhưng cũng đối mặt với sức ép cạnh tranh ngày càng gay gắt từ các nước khác như Ấn Độ, Thái Lan.

Tình hình sản xuất trong nước

Sản lượng gạo

Mặc dù Việt Nam luôn nằm trong top 3 quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, năm 2024 chứng kiến sự suy giảm trong sản lượng do ảnh hưởng của thời tiết cực đoan và dịch bệnh. Nhiều vùng trồng lúa bị thiệt hại nặng nề do lũ lụt và hạn hán. Sản lượng lúa gạo ước tính giảm khoảng 6% so với năm 2023 . Điều này đã tác động không nhỏ đến giá gạo trong nước và khả năng cung cấp gạo cho xuất khẩu.

Chất lượng gạo

Chất lượng gạo Việt Nam vẫn được cải thiện nhờ việc áp dụng các giống lúa mới, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong nông nghiệp. Các giống lúa mới như lúa Jasmine, gạo ST24 và ST25 đang dần khẳng định tên tuổi trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, việc nâng cao chất lượng gạo đòi hỏi một hệ thống sản xuất bền vững và đồng bộ hơn nữa, từ khâu giống lúa cho đến thu hoạch và chế biến.

Chi phí sản xuất

Một trong những yếu tố đáng chú ý trong năm 2024 là chi phí sản xuất tăng cao, chủ yếu do giá phân bón và thuốc bảo vệ thực vật tăng mạnh. Điều này đã làm cho chi phí sản xuất lúa gạo tăng khoảng 10-15% so với năm trước, khiến nông dân gặp khó khăn trong việc duy trì sản xuất và lợi nhuận. Những yếu tố này có thể làm ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của gạo Việt Nam so với các quốc gia xuất khẩu khác.

Thị trường tiêu thụ

Thị trường nội địa

Nhu cầu tiêu thụ gạo trong nước ổn định nhưng có xu hướng giảm nhẹ do tác động của lạm phát và tăng trưởng kinh tế chậm lại. Người tiêu dùng bắt đầu có xu hướng tìm kiếm các loại gạo chất lượng cao, đặc biệt là gạo hữu cơ, với xu hướng tiêu dùng bền vững ngày càng mạnh mẽ. Tuy nhiên, sự giảm sút trong thu nhập của người dân có thể ảnh hưởng đến sức mua gạo trong thời gian tới.

Thị trường xuất khẩu

Mặc dù gặp phải nhiều thách thức, Việt Nam vẫn là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, chiếm khoảng 15% tổng sản lượng gạo xuất khẩu toàn cầu. Các thị trường trọng điểm của gạo Việt Nam vẫn là Trung Quốc, Philippines, và các quốc gia thuộc khu vực Trung Đông. Tuy nhiên, sự cạnh tranh từ các quốc gia như Ấn Độ, Thái Lan và Pakistan ngày càng khốc liệt. Việc duy trì vị trí này đòi hỏi Việt Nam phải cải thiện chất lượng gạo và đa dạng hóa sản phẩm.

Giá gạo trong nước

Giá gạo trong nước năm 2024 đang có xu hướng tăng do sản lượng giảm và chi phí sản xuất tăng cao. Giá gạo xuất khẩu cũng tăng nhẹ, nhưng sự cạnh tranh quốc tế khiến giá gạo của Việt Nam khó có thể tăng mạnh so với các đối thủ cạnh tranh.

Nguồn: Tổng cục Hải Quan

Các giải pháp cho ngành gạo

Nhà nước: Chính phủ cần tiếp tục hỗ trợ nông dân thông qua các chương trình cung cấp giống lúa chất lượng cao, hỗ trợ vốn và chuyển giao công nghệ. Đồng thời, đầu tư vào hạ tầng nông nghiệp như hệ thống thủy lợi và kho bãi để giảm tổn thất sau thu hoạch. Xây dựng thương hiệu gạo Việt cũng là một bước đi quan trọng để nâng cao giá trị gạo Việt trên thị trường quốc tế.

Doanh nghiệp: Các doanh nghiệp trong ngành gạo cần đa dạng hóa sản phẩm, phát triển các loại gạo chế biến sẵn, gạo hữu cơ, và tìm kiếm thị trường mới để mở rộng xuất khẩu. Sử dụng công nghệ trong sản xuất và chế biến gạo cũng là một yếu tố quan trọng để tăng năng suất và chất lượng.

Nông dân: Nông dân cần tiếp tục áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất lúa, sử dụng giống lúa mới, phân bón hữu cơ và giảm thiểu việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Đồng thời, việc liên kết sản xuất và tiêu thụ gạo qua các hợp tác xã hoặc chuỗi giá trị là rất cần thiết để nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập cho nông dân.

Thị trường gạo Việt Nam năm 2024 đang phải đối mặt với nhiều thách thức, nhưng cũng mở ra không ít cơ hội. Với những giải pháp phù hợp từ cả nhà nước, doanh nghiệp và nông dân, Việt Nam có thể vượt qua khó khăn và phát triển ngành lúa gạo bền vững, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn tiếp tục khẳng định vị thế trên thị trường gạo thế giới.

Các vấn đề cần nghiên cứu sâu hơn bao gồm việc phát triển giống lúa chịu hạn và chịu mặn, phát triển thị trường gạo hữu cơ, và chiến lược xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam để nâng cao giá trị xuất khẩu. Chỉ khi các yếu tố này được chú trọng, ngành gạo Việt Nam mới có thể phát triển mạnh mẽ và bền vững trong tương lai.

Bài viết được tổng hợp thông tin, số liệu từ các nguồn uy tín: 

• Tổng cục Hải Quan
• Hiệp hội lương thực Việt Nam